SKORO BAŁKANY ISTNIEJĄ, LEPIEJ ICH NIE WYMYŚLAĆ - MIĘDZY PRAGNIENIEM UCIECZKI DO 'EU-ROPY' A 'BAŁKANIZACJĄ BAŁKANÓW'

摘要

W 1866 roku Frantiśek Palacky powiedział: „gdyby cesarstwo austriackie nie istniało, należałoby je stworzyć, w interesie Europy, w interesie całej ludzkości" (Śkrabec 2013, s. 74), a jego słowa zostały później sparafrazowane przez filozofa Hermanna Keyserlinga, według którego: „Gdyby Bałkany nie istniały, należałoby je wymyślić". W przypadku Bałkanów jednak można odnieść wrażenie, iż w świadomości ludzi Zachodu w dalszym ciągu dość często istnieją one właśnie jako Bałkany wyobrażone (dzika Europa), pewien fantazmat. Zainteresowanie nimi zaś - na co uczulała Vesna Goldsworthy (2003, s. 369) - zwykle trwa tyle, ile toczące na ich obszarze konflikty. Jednak nawet wówczas jest ono niezwykle powierzchowne, co oznacza, iż Europejczycy nie tyle rzeczywiście chcieliby poznać ich mieszkańców, ile raczej dopasować ich do utrwalonych „popularnych" wyobrażeń (klisz), nacechowanych wyraźną ste-reotypizacją. Jak zauważył słoweński etnolog i antropolog Boźidar Jezernik (2007, s. 17).%Vesna Goldsworthy once stated that interest in the Balkans lasts as long as there are conflicts in the area. Furthermore, that interest is extremely superficial. Europeans prefer to fit inhabitants of the Balkans into lasting 'popular' stereotypes (cliches) rather than to become acquainted with them. On the one hand, the Balkan region is viewed as being the proverbial powder keg, an area suffering from the 'eternal' hatred of the nations inhabiting it and stained with the blood of their fratricidal strife; at the very least the region is a synonym of extreme retrogression and obscurantism, from which only European paternalism can save it. On the other hand-the brighter picture-the region is viewed almost like a ludic open-air folk museum, as in the films of Emir Kusturica. Those who are more inclined to hold the first view dream of the Balkans' escape to 'EU-rope'; the latter do not in principle oppose remaining in this idyllic land 'flowing with rakia'. The aim of the article is to analyze the discourse concerning the Balkans in two dimensions of social life-politics and art.